NGUYỄN QUYỀN

(1869 – 1941)

Ông Nguyễn Quyền, hiệu Đông Đường, vốn quê làng Thượng Trì (tục gọi làng Đìa), tổng Thượng Mão, phủ Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Ông thi đỗ Tú tài, đương thời được bổ làm Huấn đạo tại Lạng Sơn, nên còn gọi là Huấn Quyền.

Năm 1907, ông từ chức, cùng với Lương Văn Can lập trường Đông Kinh Nghĩa Thục ở Hà Nội.

Năm 1908, bị thực dân bắt giam ở Hỏa Lò (Hà Nội), kết án khổ sai chung thân và đày ra Côn Đảo.

Năm 1910, được tha, nhưng thực dân Pháp bắt ông “an trí” tại Bến Tre (cùng với một số ông khác như Võ Hoành tại Sa Đéc, Dương Bá Trạc tại Long Xuyên).

Năm 1920, ông Nguyễn Quyền có đến Rạch Giá, Sa Đéc, rồi trở về sống ở Bến Tre. Năm 1935, hai ông Nguyễn Quyền và Võ Hoành kết làm thông gia. Con trai ông Nguyễn Quyền là Nguyễn Văn Hoàng cưới con gái ông Võ Hoành là Phạm Thị Thạch ở Sa Đéc.

Năm 1939, ông Nguyễn Quyền về sống ở Sa Đéc, một phần vì muốn gần ông Võ Hoành, vừa là đồng chí, vừa là sui gia, một phần muốn được làm điều gì đó có ích trong những năm còn lại của đời mình.

Lúc còn ở Bến Tre, ông Huỳnh Thúc Kháng có tặng ông Nguyễn Quyền bài thơ:

Sơn Nam, sơn Bắc lưỡng trùng sơn,

Tản đảo vân phi thủy khứ hoàn.

Kim mã tê thanh hồng nhựt ánh,

Kê minh án kiếm qúa trùng quan.

Dịch là:

Núi Nam, núi Bắc núi hai trùng,

Tản đảo mây bay nước chảy vòng.

Tuốt kiếm quá quan gà gáy giục,

Thét vang ngựa sắt ánh dương hồng.

Ông Nguyễn Quyền mất năm 1941, hưởng thọ 72 tuổi. Trước khi mất, ông đã đọc cho ông Ba Biện, một đồng chí của ông ở Cao Lãnh lời chúc ngôn như sau:

“Dư chí lực quốc gia, thùy tứ thập hữu dư tải, cùng nam cực bắc, bôn tẩu gian nan, kỳ mục đích chỉ cầu thiên hạ hòa bình, vạn dân an lạc.

Kim dư bất hạnh, bán đồ như thế, tòng tư dĩ vãng, phàm ngã đồng bào nghi bảo trọng tiền trình, vật dĩ dư niệm, dư nguyện túc hỉ”.

Đại ý là:

Tôi để sức vào quốc gia, gần hơn 40 năm, từ Bắc chí Nam bôn tẩu khó khăn, mục đích chỉ cầu cho thiên hạ hòa bình, vạn dân an lạc.

Nay tôi chẳng may nửa đường mất đi, từ đây về sau, phàm đồng bào chúng ta nên thận trọng bước đường tới, chớ nghĩ đến tôi, thế là ý nguyện của tôi đủ lắm rồi !

Mộ ông Nguyễn Quyền ở làng Tân Xuân, Sa Đéc, bên bờ rạch Xã Vạt (Xẻo Vạt), ngày nay thuộc xã Tân Bình, huyện Châu Thành, tỉnh Đồng Tháp.