Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Phúc Lâm phát biểu đề dẫn Hội thảo về Cụ Sắc

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Phúc Lâm – Phó Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh phát biểu đề dẫn, định hướng Hội thảo

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Phúc Lâm – Phó Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh cho biết, Cụ Nguyễn Sinh Sắc, còn có tên là Nguyễn Sinh Huy, sinh năm 1862 trong một gia đình nông dân tại Làng Sen, xã Chung Cự, nay là xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.

Kế thừa truyền thống hiếu học của quê hương, dù mồ côi cha khi mới 3 tuổi và mất mẹ khi lên 4 tuổi, không có điều kiện đến trường lớp chính quy, nhưng cậu bé Nguyễn Sinh Sắc đã sớm thể hiện tư chất thông minh, tinh thần ham học hỏi. Được nhà nho Hoàng Đường, người sau này trở thành thầy giáo và nhạc phụ, nhận về nuôi dạy ăn học, Nguyễn Sinh Sắc quyết chí học hành và nổi tiếng là một nho sinh xuất sắc trong vùng.

Năm 1894, khoa thi Hương Giáp Ngọ, Nguyễn Sinh Sắc đậu Cử nhân; đến năm 1901, khoa thi Hội Tân Sửu, đậu Phó bảng. Năm 1906, Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc được triều đình nhà Nguyễn bổ nhiệm làm Thừa biện Bộ Lễ; đến năm 1909, được cử làm Đồng Tri phủ, lĩnh chức Tri huyện Bình Khê, một huyện nhỏ miền núi của tỉnh Bình Định.

Năm 1910, sau khi bị triều đình triệu hồi, giáng 4 cấp, vì bị quy liên quan đến cái chết của một tên cường hào ở địa phương, cụ Nguyễn Sinh Sắc đã rời bỏ chốn quan trường đi vào vùng đất phía Nam. Cụ đã đến nhiều nơi, như Phan Thiết, Sài Gòn, Thủ Dầu Một, có thời gian sang Phnôm Pênh (Campuchia), rồi trở về Nam Kỳ, đến An Giang, Cao Lãnh, Mỹ Tho, Bến Tre v.v. để gặp gỡ, đàm luận với các nhân sĩ, trí thức yêu nước về thế sự nước nhà, có lúc dạy chữ nho, hoặc xem mạch, kê đơn thuốc chữa bệnh cho người dân.

Những năm 1928-1929, cụ Nguyễn Sinh Sắc trở lại Cao Lãnh và gắn bó với vùng đất, con người nơi đây cho đến khi qua đời vào ngày 27/11/1929, tức ngày 27 tháng 10 năm Kỷ Tỵ, hưởng thọ 67 tuổi.

Trọn cuộc đời, cụ Nguyễn Sinh Sắc đã nêu tấm gương tiêu biểu của một sĩ phu yêu nước, thương dân sâu sắc, luôn trăn trở với vận mệnh của đất nước và dân tộc, đặc biệt là đã có ảnh hưởng rất to lớn đối với sự hình thành nhân cách và chí hướng cứu nước, cứu dân của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Để thiết thực tưởng nhớ, tri ân cuộc đời, sự nghiệp và những cống hiến của cụ Nguyễn Sinh Sắc đối với đất nước, dân tộc, trong buổi hội thảo khoa học hôm nay, tôi đề nghị các quý vị đại biểu, các nhà khoa học tập trung thảo luận làm rõ những vấn đề chủ yếu sau đây:

1. Cụ Nguyễn Sinh Sắc - tấm gương tiêu biểu của một sĩ phu yêu nước, thương dân sâu sắc

Kế thừa những truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, của quê hương xứ Nghệ và gia đình, lớn lên trong cảnh nước mất nhà tan, Nguyễn Sinh Sắc đã sớm hình thành lòng yêu nước, thương dân như một lẽ tự nhiên. Tình cảm cao đẹp đó càng trở nên sâu sắc khi Cụ được chứng kiến cảnh sống cơ cực, đau khổ của người dân dưới ách áp bức, bóc lột tàn bạo của chế độ thực dân và phong kiến tay sai.

Cụ Nguyễn Sinh Sắc thi đỗ đại khoa làm vẻ vang, vinh dự lớn cho địa phương, nhưng khi dân làng tổ chức lễ đón rước vinh quy bái tổ, Cụ đã nhất quyết từ chối và tự đi bộ về làng, bởi không muốn làm phiền hà đến người dân. Cụ cũng từ chối tổ chức ăn mừng linh đình, mà chủ trương tiết kiệm số tiền đó để giúp dân làng học làm nghề thủ công, cải thiện đời sống.

Trong hoàn cảnh nước nhà đang chìm đắm trong vòng nô lệ, cụ Nguyễn Sinh Sắc nhận thức rõ: “Quan trường thị nô lệ trung chi nô lệ, hựu nô lệ” (Quan trường là nô lệ trong đám người nô lệ, lại càng nô lệ hơn). Là một sĩ phu, nhưng Cụ không để bị trói buộc bởi tư tưởng “trung quân ái quốc”, mà luôn nặng lòng với vận mệnh của đất nước, cuộc sống của người dân. Do đó, sau khi thi đỗ đại khoa, nhưng cụ Nguyễn Sinh Sắc không muốn ra làm quan, mà tìm lý do thoái thác và tìm gặp, kết giao với các sĩ phu yêu nước khác, cùng trao đổi những trăn trở về thế sự nước nhà. Đến khi buộc phải nhận một chức quan trong bộ máy chính quyền phong kiến, Cụ luôn nêu cao khí tiết, phẩm giá của một nhà nho yêu nước thương dân, không cam chịu luồn cúi và làm tay sai cho chính quyền thực dân phong kiến áp bức người dân lương thiện.

Trong thời gian ngắn đảm nhiệm các chức quan của triều đình nhà Nguyễn, Cụ đã dành tâm huyết tìm mọi cách để khơi dậy tinh thần yêu nước, nghĩa khí đấu tranh chống áp bức, bất công trong nhân dân; bênh vực, bảo vệ những người dân lương thiện, giúp họ giảm bớt những đau khổ, bất công, trong xã hội thuộc địa, phong Việt Nam khi đó.

Sau ngày rời bỏ chốn quan trường, trong hành trình đến nhiều địa phương ở miền đất phương Nam của Tổ quốc, cụ Nguyễn Sinh Sắc tiếp tục tìm gặp, đàm luận với nhiều nhân sĩ, trí thức yêu nước. Trong những cuộc gặp gỡ đó, tình cảm yêu nước, thương dân của Cụ đã có sức lan tỏa, truyền cảm mạnh mẽ, góp phần cổ vũ, động viên nhiệt tâm cứu nước, cứu dân của những người bạn cùng chí hướng, đặc biệt là lớp thanh niên cháu con.

Trong hành trình ở miền đất phương Nam, cụ Nguyễn Sinh Sắc càng gắn bó mật thiết hơn, hiểu rõ hơn và đồng cảm sâu sắc với cuộc sống của người dân. Bằng tài năng học vấn nho học và kiến thức y lý tinh thông, Cụ đã giúp cuộc sống nhiều người dân ở những nơi Cụ từng đặt chân đến được nâng cao, mở mang hơn cả về sức khỏe và đời sống tinh thần.

2. Cụ Nguyễn Sinh Sắc - Người có ảnh hưởng rất to lớn đến sự hình thành nhân cách và chí hướng cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Một trong những dấu ấn sâu đậm của cụ Nguyễn Sinh Sắc đối với lịch sử dân tộc Việt Nam là đã góp phần rất to lớn hình thành nên nhân cách và chí hướng yêu nước, cách mạng của những người con, đặc biệt là người con thứ ba: Nguyễn Sinh Cung - Nguyễn Tất Thành - Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh.

Ngay từ khi còn nhỏ, Hồ Chí Minh và các anh chị của Người đã được cụ Nguyễn Sinh Sắc dạy dỗ chu đáo. Cụ chính là người thầy dạy đầu tiên của Hồ Chí Minh và đã tìm chọn những người thầy tài giỏi, có nhân cách cao đẹp để các con theo học.

Cụ là tấm gương cao đẹp của một người cha, người thầy, đã có những tác động sâu sắc đến các con. Đó là một tấm lòng trọn đời vì nước, vì dân, luôn trăn trở với vận mệnh của đất nước và cuộc sống ấm no, hạnh phúc của người dân. Đó là tấm gương của một ý chí mạnh mẽ, hiếu học, vượt lên mọi gian khổ, thách thức của nghịch cảnh để thực hiện thành công ước muốn báo đáp ơn sâu nuôi dạy của người thầy - nhạc phụ, làm rạng danh cho quê hương, xóm làng; là tấm gương của một con người trong sáng, giản dị, trọng nghĩa tình.

Sau ngày thi đỗ Phó bảng, trở về làng Sen, Cụ vẫn giữ nếp sống thanh bạch, cần kiệm, gắn bó mật thiết với bà con xóm làng và luôn chú ý răn dạy các con: “Vật dĩ quan gia vi ngô phong dạng” (Đừng lấy phong cách nhà quan làm phong cách nhà mình).

Những lần được theo cụ Nguyễn Sinh Sắc đi đến nhiều địa phương để kết giao, gặp gỡ với các sĩ phu yêu nước khác, được nghe các bậc cha chú đàm luận về thời cuộc, cảm nhận được những trăn trở và tình cảm của các thế hệ đi trước đối với đất nước, dân tộc, đã để lại những ấn tượng sâu đậm trong tuổi thơ của Hồ Chí Minh. Thông qua những chuyến đi với những dữ liệu hết sức bổ ích và phong phú đó, Người đã không ngừng học hỏi, bồi đắp và làm giàu thêm những giá trị cao đẹp trong tâm hồn để hình thành nên tư tưởng cứu nước, cứu dân vĩ đại sau này.

Trước thời cuộc đầy biến động, khi hệ tư tưởng Nho giáo không còn đủ sức bảo vệ đất nước trước sự tấn công của thực dân phương Tây, nền giáo dục Nho học đã trở nên lạc hậu, cụ Nguyễn Sinh Sắc là một trong số ít những sĩ phu thời đó đã sớm nhận thức được cần phải cho con theo học nền giáo dục mới - nền giáo dục Tây học, với một phương châm hết sức sâu sắc: Có hiểu kẻ đang thống trị dân tộc mình mới tìm được cách thức đúng đắn để giải phóng được dân tộc mình. Chính từ khi được cha cho theo học tại Trường Tiểu học Pháp - Việt ở Vinh, rồi sau đó là Trường Tiểu học Pháp - Việt ở Huế, Trường Quốc học Huế, người học sinh yêu nước Nguyễn Tất Thành đã biết đến khẩu hiệu “Tự do, Bình đẳng, Bác ái” được treo ở các nhà trường.

Với sự quan sát tinh tế và sự nhạy cảm chính trị, Người đã nhận thấy sự trái ngược của lý tưởng tốt đẹp này với hiện thực xã hội đầy áp bức, bất công khi đó dưới sự thống trị của thực dân Pháp và từ đó rất muốn tìm xem những gì ẩn giấu đằng sau những ngôn từ ấy. Điều này đã đưa đến sự hình thành quyết định của Người khi ra đi tìm đường cứu nước, đó là đi sang phương Tây, mà không phải là phương Đông.

Có thể khẳng định, với vai trò và ảnh hưởng rất to lớn của cụ Nguyễn Sinh Sắc, từ trước khi ra đi tìm đường cứu nước, Hồ Chí Minh đã không ngừng học hỏi, tiếp thụ và trang bị một vốn văn hóa sâu sắc trong cốt cách, tâm hồn, với hạt nhân là tư tưởng yêu nước, thương dân. Đó là động lực mạnh mẽ, là hành trang quý giá giúp Người kiên định, vững vàng vượt qua những gian nan, thách thức trong hành trình tìm đường cứu nước, đến với chủ nghĩa Mác-Lênin và tìm ra con đường cứu nước đúng đắn - con đường cách mạng vô sản, thực hiện mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

Đồng thời, đó cũng là cơ sở hết sức quan trọng góp phần hình thành nhân cách sống cao đẹp của Người, đặc biệt là nếp sống trong sáng, giản dị, không màng danh lợi cá nhân, gắn bó mật thiết với nhân dân, trọn đời tận tụy phấn đấu, hy sinh vì độc lập, thống nhất của Tổ quốc, vì tự do, hạnh phúc của nhân dân.

3. Cụ Nguyễn Sinh Sắc với vùng đất và con người Đồng Tháp

Đồng Tháp - Đất Sen hồng, là địa danh lịch sử, giàu truyền thống yêu nước, cách mạng và giá trị văn hóa. Trong suốt chiều dài lịch sử, với truyền thống yêu nước, nghĩa hiệp, không cam chịu áp bức, cường quyền, nhân dân nơi đây đã viết lên nhiều trang sử vẻ vang, hào hùng, đặc biệt là trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm, giải phóng dân tộc, góp phần làm nên pho sử vàng của đất nước, của dân tộc.

Trong hành trình đến miền đất phương Nam của Tổ quốc, cụ Nguyễn Sinh Sắc đã từng dừng chân ở Cao Lãnh, Đồng Tháp. Dù sau đó, Cụ từng đến nhiều nơi ở Nam Kỳ, nhưng rồi những năm tháng cuối của cuộc đời đã quay trở lại sinh sống tại nơi đây. Đồng Tháp đã trở thành vùng đất có ý nghĩa đặc biệt đối với cuộc đời, sự nghiệp của cụ Nguyễn Sinh Sắc. Nơi đây đã ghi đậm dấu ấn những hoạt động yêu nước, thương dân của cụ Nguyễn Sinh Sắc, cũng là nơi đã nuôi dưỡng, chở che Cụ cho đến những giây phút cuối cùng của cuộc đời.

Cụ Nguyễn Sinh Sắc - người cha vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới. Với những năm tháng sinh sống, hoạt động ở vùng đất Cao Lãnh, Đồng Tháp đậm tình người, Cụ đã góp phần làm rạng danh đất và người Đồng Tháp, góp phần lan tỏa tinh thần yêu nước, nghĩa đồng bào trong nhân dân, thôi thúc các thế hệ tiếp nối đấu tranh, viết lên truyền thống anh hùng cách mạng của Đồng Tháp. Đảng bộ và nhân dân Đồng Tháp cũng dành cho cụ Nguyễn Sinh Sắc những tình cảm nồng thắm, sâu sắc, nghĩa tình.

Sau ngày Cụ qua đời, với tình cảm kính trọng và tiếc thương vô hạn, nhân dân Đồng Tháp đã tổ chức lễ an táng chu đáo cho Cụ. Trong các cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc, thống nhất Tổ quốc, Đảng bộ và nhân dân Đồng Tháp đã kiên quyết và khéo léo bảo vệ phần mộ của Cụ trước những mưu toan phá hoại của kẻ địch.

Sau ngày đất nước thống nhất, Bắc Nam sum họp một nhà, khu mộ Cụ đã được xây dựng lại khang trang. Ngày nay, khu di tích cụ Nguyễn Sinh Sắc trở thành một điểm đến văn hóa, địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống yêu nước, lý tưởng cách mạng của Đảng và dân tộc cho thế hệ trẻ.

Tưởng nhớ, tri ân cuộc đời, sự nghiệp và những tình cảm cụ Nguyễn Sinh Sắc dành cho đất và người Đồng Tháp, học tập, noi theo tấm gương yêu nước, thương dân của Cụ, hiện nay Đảng bộ và nhân dân Đồng Tháp đang nỗ lực hoàn thành thắng lợi Nghị quyết Đại hội toàn quốc lần thứ XIII của Đảng và Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Tỉnh lần thứ XI, nhằm đưa kinh tế - xã hội Tỉnh phát triển nhanh và bền vững; không ngừng nâng cao chất lượng sống của nhân dân; xây dựng văn hóa và con người Đồng Tháp nghĩa tình, năng động, sáng tạo; bảo đảm vững chắc quốc phòng - an ninh.

Hội thảo “Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc - Tấm gương trọn đời vì nước, vì dân” được tổ chức trong bối cảnh toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta đang nỗ lực thi đua hoàn thành thắng lợi Nghị quyết Đại hội toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, tích cực chuẩn bị Đại hội đảng bộ các cấp, tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng. Hội thảo là hoạt động thiết thực để chúng ta tưởng nhớ, tri ân cuộc đời vì nước, vì dân của cụ Nguyễn Sinh Sắc, đặc biệt là những ảnh hưởng rất to lớn của Cụ đối với sự hình thành nhân cách, chí hướng cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại, đối với vùng đất và con người Đồng Tháp và tình cảm của Đảng bộ, nhân dân Đồng Tháp với Cụ.

Đây cũng là hoạt động quan trọng góp phần bồi dưỡng, giáo dục truyền thống và lý tưởng cách mạng của Đảng, của dân tộc cho các thế hệ cán bộ, đảng viên và tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ. Học tập và noi theo tấm gương trọn đời vì nước, vì dân của cụ Nguyễn Sinh Sắc, chúng ta càng có thêm ý chí, niềm tin, niềm tự hào và quyết tâm, nghị lực để tiếp nối sự nghiệp cách mạng vẻ vang đã được Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh và các cán bộ, đảng viên, các tầng lớp nhân dân thế hệ trước đặt nền móng và trao truyền lại, chuẩn bị thật tốt các điều kiện đưa đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước Việt Nam giàu mạnh, hùng cường, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc.

Cẩm Tiên