NGUYỄN XUÂN CÔN

(1882 - 1960)

Nguyễn Xuân Côn, hiệu Phương Sơn, quê làng Phương Khê, phủ Quảng Oai, tỉnh Sơn Tây. Ông đỗ tú tài, từng làm giáo sư trường Đông Kinh Nghĩa Thục.

Người có khí tiết, ông bỏ Hà Nội vào Nam, lánh nạn thực dân Pháp (1913), đến ngụ Đốc Vàng Thượng, làng Tân Thạnh, quận Chợ Mới, tỉnh Long Xuyên (nay là xã Tân Thạnh, huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp). Dân trong vùng tôn kính gọi ông là cụ tú Phương Sơn.

Ông cưới vợ và chọn đây là quê hương thứ hai. Việt Châu (Nguyễn Xuân Thiếp), Tân Phương (Nguyễn Xuân Tăng) là hai con trai của ông, có đóng góp lớn trong việc thành lập Văn đàn Đốc Vàng Thượng.

Đương thời, chí sĩ Nguyễn Quang Diêu thường ghé thăm cụ tú Phương Sơn. Trong tâm trạng cô độc ngày xuân, chí sĩ Nguyễn Quang Diêu có xướng một bài thơ:

Cà mòn tấc lưởi mấy năm trời,

Tuy chẳng giàu mà cũng đủ xơi.

Chồng thẻ tháng ngày thoi giục tuổi,

Đầy sân đào lý gấm thêu chồi.

Cây nêu tiếng pháo đâu như đấy,

Chén rượu câu thi ai với tôi?

Người khách chơi hay xuân cũng khách,

Thôi ta cùng hỉ lấy ta chơi!

Và cụ tú Phương Sơn họa lại :

Đã từng vùng vẫy bốn phương trời,

Năm mới về đây nhậu lại xơi.

Tuyết trắng hao mòn gần hết lạnh,

Mai vàng rực rở muốn đâm chồi.

Gởi nhờ trời đất ai không khách,

Mài miệt cầm thư thẹn cái tôi.

Gặp lúc thái bình mây gió tốt,

Nên chơi ta rủ bạn ta chơi.

Theo ông Nguyễn Văn Hầu, hai câu thực ám chỉ người da trắng sắp bại vong và sự cường thịnh sẽ tới giống da vàng, hai câu kết tiên đóan sẽ có cuộc đại chiến ở Thái Bình Dương ⁽¹⁾.