ĐỖ VĂN Y
(1892 – 1968)
Ông Đỗ Văn Y, sanh năm 1892 tại làng Hòa An, quận Cao Lãnh, tỉnh Sa Đéc (nay là xã Hòa An, thành phố Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp), trong một thế gia.(1)
Ông tốt nghiệp trường sư phạm Gia Định, nhưng bỏ nghề. Hưởng ứng phong trào Duy Tân, ông xuất dương hoạt động cứu nước cùng với đồng chí thân thiết là Mạnh Tự Trương Duy Toản. Thông thạo tiếng Đức, ông từng là bí thư của Kỳ Ngoại hầu Cường Để trong cuộc Âu du. Ít lâu, ông bị trục xuất khỏi nước Pháp, đưa về Sài Gòn, rồi bị quản thúc một thời gian. Kế đến, ông xuống Cần Thơ, làm quản lý cho nhà in An Hà.
Sau nhiều năm hoạt động yêu nước bị thất bại, về cuối đời, ông chuyên nghiên cứu văn học yêu nước miền Nam.
Năm 1946, ông đắc cử đại biểu Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Sau khi Pháp tái chiếm Nam Bộ, ông bị Pháp bắt giam đến năm 1948 mới được trả tự do. Sau đó, ông lên sống ở Sài Gòn và mất ở đây năm 1968, hưởng thọ 76 tuổi (2).
Hai bài thơ Con gà nòi và Ngồi tù nói lên chí khí, lòng yêu nước và sự lạc quan cách mạng của ông.
CON GÀ NÒI (3)
Nửa đêm thức dậy tối đen mò,
Cất tiếng kêu người gáy ó o.
Đổ máu trường trung lòng chẳng gớm,
Xào mình chiến hậu tiếng không ô.
Dòng nòi quyết giữ danh trọn vẹn,
Cựa sắc chi nài phận quả cô.
Một trận ăn thua trời đất biết,
Để mà đền đáp chí công phu.
NGỒI TÙ (4)
Biết sao rằng nhục, biết sao vinh,
Gẫm chốn lao tù thiệt sướng kinh.
No đói mai chiều người phụng dưỡng,
Nghỉ ngơi khuya sớm kẻ từng canh.
Ốm đau sẵn có thầy thang thuốc,
Ức hiếp lại cho phép bẩm trình.
Sung sướng có ai sung sướng nữa,
Miệng phàm chi kể tiếng cười khinh.