TRƯƠNG THỊ Y
(1918 – 1968)
Bà Trương Thị Y sanh năm 1918, quê làng Mỹ Luông, quận Chợ Mới, tỉnh Long Xuyên. Bà tham gia cách mạng từ Tháng Tám-1945, trong Hội Phụ nữ cứu quốc xã Tấn Mỹ. Bị địch khủng bố, năm 1947 gia đình bà dời qua xã Tân Phú, quận Chợ Mới (nay là huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng Tháp), rồi về Tấn Mỹ, lại qua Tân Phú, lánh né sự đánh phá của địch, tiếp tục công tác. Sau 1954, bà hoạt động bí mật trong đoàn thể Phụ nữ xã và làm giao liên cho Huyện ủy Chợ Mới (đóng ở hậu Bình Thành, Tân Phú), liên lạc với các xã vùng cù lao Chợ Mới.
Bà tích cực tham gia đấu tranh chánh trị. Nổi bật là các cuộc đấu tranh trực diện tại quận Thanh Bình ngày 20 - 10 - 1960, ngày 7 - 1 - 1961 và ngày 5 -3 - 1961 tại thị xã Cao Lãnh. Dù bị địch đàn áp dã man, bà vẫn dũng cảm đấu tranh.
Trong trận địch đổ quân càn quét lớn ở hậu xã Bình Thành, Tân Phú, chúng bắt bà cùng người con gái và một số người khác, giam qua đêm rồi xả súng bắn chết tất cả vào sáng ngày 25 - 7 - 1968 tại Bắc Dầu xã Bình Thành.
Chồng bà, ông Cù Văn Thạnh (Cù Quang Minh) sanh năm 1919, quê làng Tấn Mỹ, quận Chợ Mới, tỉnh Long Xuyên. Ông vô dân quân tự vệ xã Tấn Mỹ từ Tháng Tám - 1945. Cuối năm 1952 ông làm quân báo huyện Tân Hồng (tỉnh Long Châu Sa) rồi về công tác trong Ban chấp hành Nông dân xã Tân Phú. Đình chiến 1954, ông là Phó Đoàn công tác thi hành Hiệp định Giơ-neo và sau đó hoạt động bí mật, lần lượt là Chi ủy viên rồi Phó Bí thư chi bộ xã Tân Phú A, rồi Bí thư chi bộ B và Bí thư chi bộ A, B.
Tháng 4 - 1964, ông được rút lên huyện làm Thư ký Hội Nông dân. Năm 1973 ông làm Bí thư chi bộ Mặt trận Dân vận huyện Thanh Bình, rồi công tác tổ chức, kiểm tra Huyện ủy, đến năm 1980 về hưu là Phó ban Kiểm tra Huyện ủy Tam Nông. Ông được tặng Huân chương Độc lập hạng Ba, Huân chương Kháng chiến hạng Nhứt, Huân chương Quyết thắng hạng Nhứt, Huy chương Vì giai cấp Nông dân Việt Nam, Huy hiệu 40 năm tuổi Đảng (1996).
Bà Trương Thị Y có 9 người con. Hai con gái thứ tư, thứ năm của bà bị pháo địch bắn chết. Còn lại, con bà có đến 6 người là liệt sĩ :
Con thứ hai, anh Cù Quang Huấn, vô du kích xã Tấn Mỹ từ năm 1945. Anh hy sinh trong trận chống càn Tháng Tám - 1947, lúc mới 17 tuổi.
Con thứ ba, anh Cù Thành Long, cùng vô du kích hoạt động ở Tấn Mỹ và cùng hy sinh trong một trận với anh Cù Quang Huấn, lúc mới 15 tuổi.
Con thứ sáu, chị Cù Thị E sanh năm 1947. Chị tham gia hoạt động cách mạng sau Đồng khởi, năm 1963, là y tá huyện Thanh Bình. Một lần chị bị địch càn bắn gảy đùi chân phải, bắt về Cao Lãnh rồi Vĩnh Long tra khảo, chị chỉ khai đi thăm ruộng, nên địch thả. Trở về, chị được rút lên công tác ở Quân khu 2. Chị hy sinh trong trận địch càn ngày 27 - 12 - 1973. Chị là đảng viên Đảng Nhân dân Cách mạng Việt Nam. Chị được tặng Huân chương Chiến công hạng Ba.
Con thứ bảy, anh Cù Thành Ê sanh năm 1949. Anh vô bộ đội địa phương quân huyện Thanh Bình năm 1965, chiến đấu dũng cảm và bị địch phục kích, hy sinh tháng 6 - 1971 ở hậu xã Bình Thành. Anh là đảng viên Đảng Nhân dân Cách mạng Việt Nam. Anh được tặng hai Huân chương Chiến sĩ Giải phóng hạng Nhứt, hạng Nhì.
Con thứ tám, anh Cù Quang Rê sanh năm 1950. Anh đi bộ đội miền, là chiến sĩ bảo vệ thiếu tá Lê Anh trung đoàn trưởng. Bọn ngụy Lon-non ham súng bắn chết cả đoàn ở Kampuchia. Anh là đảng viên Đảng Nhân dân Cách mạng Việt Nam. Anh được tặng huân chương Chiến công Giải phóng hạng Ba.
Con thứ chín, chị Cù Thị Gẫm sanh năm 1952. Chị làm giao liên cho xã từ lúc còn nhỏ. Chị bị địch bắt và bắn chết cùng trận với mẹ ở Bắc Dầu xã Bình Thành ngày 25-7- 1968.
Người con thứ mười của bà là anh Cù Quang Hải sanh năm 1956, đang là Ủy viên Ban Thường vụ, Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy Đồng Tháp (từ năm 2001).
Bà Trương Thị Y được tặng Huân chương Độc lập hạng Ba và ngày 17-12-1994, Chủ tịch nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam truy tặng bà danh hiệu Bà Mẹ Việt Nam Anh hùng.