NGUYỄN THỊ THẠNH,
TRẦN VĂN THÀNH
(1826 - 1899)
Bà Nguyễn Thị Thạnh là phu nhân Đức Cố Quản Trần Văn Thành, một lãnh tụ nghĩa quân kháng chiến chống Pháp, trong những ngày đầu khi chúng xâm lược Nam Kỳ.
Nhắc đến công lao kháng chiến, chống giặc cứu nước của Đức Cố Quản không thể không đề cặp đến bà. Bà là người quê rạch Sa Nhiên (nay thuộc xã Tân Quy Tây, thành phố Sa Đéc). Bà là một bậc hiền phụ và có tài văn võ song toàn. Bà có sáu người con: ba trai, ba gái. Trong suốt cuộc đời hoạt động của ông Trần Văn Thành, bà vừa là người vợ, luôn tảo tần chăm sóc chồng, nuôi nấng dạy dỗ con cái nên người; vừa là người đồng chí thân thiết, trợ lý nhiệt tình trong hoạt động binh nghiệp, tôn giáo và kháng chiến của Trần Văn Thành.
Trước khi lập căn cứ kháng chiến chống thực dân Pháp, ông đã từng tham gia quân đội triều đình làm đến chức Chánh quản cơ chỉ huy 500 binh sĩ bảo vệ biên giới vùng Thất Sơn, lập được nhiều công to. Năm 1847, ông được giải ngũ và trở thành đệ tử thân tín của Phật Thầy Tây An Đoàn Minh Huyên. Ông được giao nhiều nhiệm vụ quan trọng trong đạo, như: cấm thẻ, khai hoang lập trại ruộng ở Thới Sơn, Láng Linh...Trong công cuộc khẩn hoang Trần Văn Thành huy động binh sĩ cùng với nhân dân đào một con kinh chạy thẳng từ trung tâm Láng Linh ra vàm Cái Dầu. Con kinh này vừa đóng vai trò dẫn thủy nhập điền, mở mang diện tích canh tác, vừa là con đường vận chuyển lương thực từ sông Hậu vào chiến khu. Chính bà Nguyễn Thị Thạnh là người trực tiếp vạch ra kế hoạch và trực tiếp trông coi, đốc thúc, cho người lo hậu cần, động viên mọi người sớm hoàn thành công trình này. Nên sau này, nhân dân quanh vùng thường gọi kinh này là kinh Ông Bà (còn gọi là rạch hay mương Bờ Dâu).
Khi ông Trần Văn Thành vào vùng Láng Linh - Bảy Thưa lập căn cứ (1872) chống thực dân Pháp, bà Nguyễn Thị Thạnh cùng người con gái thứ ba là Trần Thị Hè giúp chồng rất đắc lực. Về gia đình, bà giáo dục, khuyên bảo các con đều vào căn cứ tham gia chiến đấu. Mặt khác, bà phụ trách công việc hậu cần cho nghĩa quân, hô hào nhân dân quanh vùng tiếp tế, ủng hộ lương thực; bà còn động viên vợ con nghĩa quân tham gia khai hoang vỡ ruộng cấy lúa, trồng dâu, nuôi tầm, ươm tơ, dệt vải, chăn nuôi gia súc...Nhờ con kinh mà ông bà đào trước đây, nên việc canh tác có hiệu quả góp phần không nhỏ vào việc tự túc lương thực cho nghĩa quân.
Theo sát cánh chiến đấu bên cạnh Trần Văn Thành có hai người con trai của ông là Trần Văn Nhu và Trần Văn Chái. Trần Văn Chái mới 16 tuổi, nhưng chiến đấu rất mưu trí và dũng cảm. Ngày 19-3-1873, giặc Pháp tấn công vào đồn Sơn Trung, Trần Văn Chái bị thương và bị bắt. Tương truyền bà Nguyễn Thị Thạnh rất thương con, song cũng rất sợ con còn nhỏ dại, không giữ đươc khí tiết, nên bà nhờ ông Trần Văn Đinh ra nhà ngục Châu Đốc thăm Trần Văn Chái mang theo mấy đòn bánh tét, trong đó một đòn có nhét một con dao và bức thư ngắn. Lát sau, lính canh khiêng ra hai xác chết đầy máu; trong đó một là quản ngục, còn xác kia là Trần Văn Chái. Bà vô cùng đau lòng khi được tin Trần Văn Chái vì nghe lời bà đã quyên sinh, bà liền viết thư (theo thể loại thơ) gởi cho thông gia và vị hôn thê của Trần Văn Chái.
Sau khi chồng và con hy sinh, bà và các con cùng các nghĩa quân trung kiên trở lại Láng Linh ẩn nhẩn đùm bọc sống với nhau. Hàng ngày, bà và các con mượn câu kinh tiếng kệ để che mắt quân thù, bên cạnh công việc ra sức động viên mọi người sản xuất lúa gạo, trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt vải...chuẩn bị hậu cần cho một cuộc khởi nghĩa mới. Nhưng do ngày càng già yếu, bà ngã bịnh và từ trần tại chùa Bửu Hương vào ngày mùng 5 tháng 5 năm Canh Tý (1899), thọ 74 tuổi và được an táng trong khu viên chùa Bửu Hương tự (xã Thạnh Mỹ Tây, Châu Phú, An Giang).