PHAN VĂN CỬ
(1881-1917)
Ông Phan Văn Cử sanh năm 1881 tại làng Mỹ Trà (nay thuộc thị xã Cao Lãnh), trong một gia đình nông dân khá giả. Thuở nhỏ có theo học chữ Nho trước khi học quốc ngữ.
Ông là người nhiệt tâm yêu nước, có hoài bảo. Năm 1905, phong trào Đông du nổ ra và lan rộng đến Nam Kỳ, ông tích cực tham gia cùng với người bạn là Phạm Nhơn Thuần. Một mặt ông vận động thanh niên xuất dương cầu học, mặt khác ông hô hào những nhà hằng sản (1) góp tiền ủng hộ phong trào.
Các nhà yêu nước ở Cao Lãnh cùng bỏ tiền ra lập Nam Đồng Hương lữ quán. Lập khách sạn, một hoạt động khá phổ biến của chủ trương Minh Tân lúc bấy giờ ở Nam kỳ. Lữ quán vừa là nơi kinh doanh tạo ra tiền giúp phong trào, vừa là nơi tập trung hội họp của các nhà ái quốc. Nam Đồng Hương là nơi gặp gở của các cụ Huỳnh Thúc Kháng, Phan Châu Trinh, Dương Bá Trạc, Nguyễn Bá Trác, Nguyễn Sinh Sắc...
Ông Phan Văn Cử, người có năng lực kinh doanh, nên ông được giao làm quản lý lữ quán. Ông chẳng những hoàn thành nhiệm vụ mình, mà còn bỏ tiền ra giúp đở thanh niên, học sinh có chí học tập.
Ngoài ra, ông còn hưởng ứng phong trào, bằng cách bỏ tiền ra mua đất trồng cao su ở Hóc Môn theo hướng kinh doanh công nghiệp. Nhưng chẳng may ông mất sớm lúc mới 37 tuổi.
Phần mộ của ông hiện nay toạ lạc tại trung tâm thị xã Cao Lãnh. Trước mộ ba đôi liễn, còn có tấm bia, ghi:
Hùm để da,
Ta để tiếng,
Khí thiêng un đúc sắc trời pha,
Trăm năm ai lại biết ai mà.
Thầy Phan Văn Cử,
Bạn vong niên ta,
Anh em thảo thuận, chồng vợ kính,
Khinh tài, trọng nghĩa, khắp gần xa.
Tình tri kỷ,
Biết sao là!
Mùa Hè năm Mậu Ngũ