VÕ DUY DƯƠNG

(1827 - 1866)

Võ Duy Dương là con trai thứ ba trong một gia đình nông dân ở thôn Cù Lâm Nam, thuộc phủ Tuy Viễn, trấn Bình Định (nay là thôn Nam Tượng, xã Nhơn Tân, huyện An Nhơn, Bình Định), sanh năm 1827, em ruột của anh hùng chống Pháp Võ Duy Tân. Tương truyền ông rất khoẻ mạnh và giỏi võ nghệ, được bà con tôn là Ngũ linh Dương.

Năm 1857, hưởng ứng chánh sách khai hoang của Nguyễn Tri Phương, ông vượt biển vào Nam tìm đến đất Ba Giồng, ven Đồng Tháp Mười (nay thuộc địa bàn huyện Châu Thành, Cai Lậy, Cái Bè, tỉnh Tiền Giang), quan hệ với nông dân, điền chủ, danh Nho địa phương để tìm chỗ cho cuộc chiêu dân, khai hoang lập ấp.

Tháng 2 năm 1859, Pháp đánh thành Gia Định. Ông cùng thủ khoa Nguyễn Hữu Huân, lập đội nghĩa ứng kéo về Gia Định đánh Pháp, ông được phong chức Chánh quản đạo. Thành Gia Định vỡ. Ông  vượt biển về kinh, bái yết vua Tự Đức hiến kế đuổi giặc. Ông được điều về Quảng Nam dẹp cuộc nổi dậy của người Thạch Bích (mọi Vách Đá) và được phong hàm Chánh bát phẩm Thiên hộ vào năm 1860.

Tháng 5-1861, ông được sung vào phái bộ của Khâm phái quân vụ Đỗ Thúc Tịnh vào Nam với nhiệm vụ chiêu mộ nghĩa dõng chống giặc. Trong một thời gian ngắn, ông mộ được gần 1000 nghĩa dõng và được phong chức quản cơ. Ông đóng quân ở Bình Cách, liên kết với Trương Định ở Gò Công, Trần Xuân Hòa (phủ Cậu) ở Thuộc Nhiêu và Đỗ Thúc Tịnh ở Mỹ Quý. Đầu năm 1862, giặc Pháp đột kích căn cứ Thuộc Nhiêu, Trần Xuân Hoà bị bắt và tự tử chết, ông tiếp tục cuộc kháng chiến đến khi Đỗ Thúc Tịnh hy sinh, Nguyễn Hữu Huân bị bắt, Thiên hộ Dương rút về Bình Cách.

Trương Định được phong làm Bình Tây tướng quân và Võ Duy Dương làm Chánh  đề đốc, Nguyễn Hữu Huân (sau khi bị bắt đã tìm cách trốn thoát) làm Phó Đề đốc.

Lực lượng nghĩa quân đánh Pháp nhiều trận, gây cho chúng nhiều tổn thất. Đến năm 1864 Trương Định hy sinh, Thiên hộ Dương rút quân về Tháp Mười xây dựng căn cứ. Năm 1865, nghĩa quân đánh vào Cái Bè, Cái Thia, Cai Lậy, Mỹ Quý, nhứt là trận Mỹ Trà khiến Phó đô đốc Roze phải đưa viện binh từ  Sài Gòn xuống cứu viện.

Tháng 4 –1866, De Lagrandière tập trung quân chia làm ba mũi tấn công vào Đồng Tháp Mười. Sau gần mười ngày quần thảo với giặc, Thiên hộ Dương ra lịnh rút lui về biên giới và Cái Thia (Cái Bè).

Tháng 11, Thiên hộ Dương vượt biển về Kinh, đến cửa Thần Mẫu (Cần Giờ), bất ngờ ông bị Lý Sen, một tên cướp biển giết chết!

Thiên hộ Dương nằm xuống, nhưng tên tuổi và sự nghiệp chống giặc giữ nước của ông mãi mãi gắn chặt với mảnh đất Đồng Tháp Mười anh hùng. Để tưởng nhớ người anh hùng có công giữ nước, ngày nay nhân dân đã xây dựng đền thờ tưởng niệm tại Gò Tháp, hàng năm có hàng chục nghìn người đến kính bái. Tên ông được đặt cho con đường ở thị xã Cao Lãnh, chợ Thiên hộ ở Hậu Mỹ huyện Cái Bè (Tiền Giang).