ĐỖ THỊ ĐỆ

(1802 - 1886)

Bà Đỗ Thị Đệ sanh năm 1802, người làng Mỹ Trà, huyện Kiến Đăng, tỉnh Định Tường (nay là xã Mỹ Trà, thị xã Cao Lãnh) là một đại điền chủ giàu có nhứt nhì trong vùng.

Bà chẳng những là người giỏi giang, tháo vát trong công việc làm ăn kinh doanh, gia sản ngày một lớn... mà còn có lòng nhân từ, hay làm việc thiện.

Ngoài việc thường bỏ tiền ra đấp đường, bắt cầu cho dân chúng đi lại làm ăn dễ dàng, bà còn góp tiền xây dựng, trùng tu chùa miểu, tổ chức phân phát gạo, mắm muối...cho người nghèo, trợ giúp người sa cơ lở vận...Đối với tá điền, trong những năm mùa màng thất bát, bà sẵn lòng giảm bớt lúa tô, có khi hoản thu, gặp trường hợp đặc biệt bà không thu lúa ruộng, mà còn giúp đở họ lương thực ăn để làm mùa tới. Với những người thiếu nợ mà không có khả năng trả nổi, bà xóa nợ và cho đốt giấy nợ trước mặt cho họ yên lòng ...

Do vậy nhân dân cả vùng Câu Lãnh (tên gọi Cao Lãnh thời ấy) vô cùng mến phục.

Vào năm Tự Đức thứ 12 (1859), thực dân Pháp đánh chiếm thành Gia Định, sau đó chiếm luôn ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ. Lúc đầu là quân triều đình, về sau là nghĩa quân Thiên hộ Dương đều được bà giúp đở, ủng hộ rất nhiều lương thực, đồ sắt, đồ đồng thau...rèn đúc khí giới. Công đức của bà đối với nhân dân, triều đình và nghĩa quân được vua Tự Đức ân tứ một tấm biển sơn son thiếp vàng, ghi bốn chữ: “ HÁO NGHĨA KHẢ PHONG”

Chồng bà là ông Lê Văn Tấn, người cùng làng Mỹ Trà, là một nhân sĩ yêu nước gắn bó với nghĩa quân của Quản Văn, Quản Võ ở Mỹ Trà, Trần Trọng Khiêm ở Hoà An, Nguyễn Văn Linh ở Mỹ Ngãi.

Hiện nay mộ bà tọa lạc ở Xép Lá (ấp Hòa Lợi, xã Hòa An, thị xã Cao Lãnh), xây theo dạng “an nhân  chi mộ” (có hai vòng thành nội ngoại), chôn cất theo lối “táng xa” . Mộ bà Đỗ Thị Đệ là một công trình kiến trúc cổ, đã bị thời gian, mưa nắng tàn phá nặng nề. Gần đây (năm 2000), mới được con cháu trùng tu; song không còn giữ được dáng vẽ ngày xưa.