ĐOÀN MINH HUYÊN

(Phật Thầy Tây An)

(1807 - 1856)

Ông Đoàn Minh Huyên quê ở thôn Tòng Sơn, tổng An Thạnh Thượng, huyện Vĩnh An, tỉnh An Giang (nay thuộc xã Mỹ An Hưng A, huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp). Chưa rõ cha mẹ là ai, thuở nhỏ sanh sống, học hành như thế nào, lưu lạc ở đâu…

Vào mùa thu năm Kỷ Dậu (1849), khi nhân dân miền Hậu Giang bị bịnh  thời khí nhiểu hại, ông trở về ngụ ở mái hiên đình Tòng Sơn; rồi từ đó, đi Trà Đư, Kiến Thạnh (nay là xã Long Kiến, tỉnh An Giang)… trổ tài trị bịnh cứu dân. Song song với việc trị bịnh, ông khuyên mọi người nên ăn ở cho phải đạo làm người, biết thờ bốn ân lớn (Tứ Ân): Ân đất nước, ân cha mẹ, ân đồng bào nhân loại và ân tam bảo (Phật, Pháp, Tăng) và phát lòng phái có ghi bốn chữ  “Bửu Sơn Kỳ Hương” cho những người chịu quy y thọ phái. Người tu theo đạo Bửu Sơn Kỳ Hương chỉ tu ở tại nhà, không xuống tóc, không mặc cà sa, không chuông mỏ, không thờ tượng Phật. Số người đến chữa bịnh và quy y ngày một đông đảo. Ông đi đến đâu, thì có nhiều người tập trung ở đó, nên chánh quyền An Giang nghi ngờ ông là gian đạo sĩ, hoạt động chánh trị nên bắt giam, nhưng xét không có bằng chứng phải trả tự do cho ông. Song ông bị buộc phải quy y theo đạo Phật (phái Lâm Tế) và tu tại chùa Tây An, dưới chân núi Sam (Châu Đốc). Từ đó, ông được gọi là Phật Thầy Tây An.

Dù bị chỉ định cư trú, song ông vẫn đi lại khắp miền Hậu Giang phổ biến giáo lý Tứ Ân, vận động nông dân nghèo khổ hình thành bốn trung tâm khẩn hoang ở Đồng Tháp Mười, Núi Két, Láng Linh, Cái Dầu.

Mỗi trung tâm do một đại đệ tử phụ trách, hình thành những trại ruộng, qui tập nông dân khai hoang làm ruộng, hướng dẫn tín đồ tu học:

-  Ở Trà Bông, Cần Lố, rạch Ông Bường…(Đồng Tháp Mười) giao cho ông đạo Ngoạn.

-  Ở Cái Dầu, ông đạo Xuyến phụ trách.

-  Ở Núi Két do ông Đình Tây trông coi.

-  Ở Láng Linh do quản cơ Trần Văn Thành phụ trách.

Vừa trị bịnh cứu người, vừa qui tụ nông dân nghèo khai hoang, vừa phổ biến giáo lý Tứ Ân, mà trong đó ân đất nước được xem là ân trọng hơn cả, ông Đoàn  Minh Huyên đã sáng lập ra đạo Bửu Sơn Kỳ Hương, một phong trào nông dân yêu nước. Trại ruộng chỉ là hình thức, thực chất là căn cứ tập hợp nông dân chống lại chánh sách cai trị hà khắc của nhà Nguyễn.

Ông bịnh và qua đời vào năm 1856. Trại ruộng Bửu Hương Các ở Láng Linh trở thành căn cứ  chống Pháp, Láng  Linh - Bảy Thưa, sau khi chúng chiếm ba tỉnh miền tây Nam Kỳ, và tín đồ Bửu Sơn Kỳ Hương là những nghĩa quân. Cuộc khởi nghĩa Láng Linh - Bảy Thưa (1867-1873) do Trần Văn Thành, một đại đệ tử của Đoàn Minh Huyên lãnh đạo là đỉnh cao trong việc thực hiện giáo lý Tứ ân của Bửu Sơn Kỳ Hương. Giáo lý Tứ ân của Bửu Sơn Kỳ Hương là tín ngưỡng của một bộ phận nhân dân ở đồng bằng sông Cửu Long.

Mộ ông hiện ở dưới chân núi Sam (Châu Đốc) và tại Tòng Sơn, nơi phát tích đạo Bửu Sơn Kỳ Hương, nhân dân đã xây đền thờ tưởng niệm ông, ngày đêm khói hương không dứt.