LÊ  VĂN  SAO

(1890  -   ? )

Ông  Lê Văn Sao sanh năm 1890, là con thứ ba của ông Lê Văn Đáng ở Hoà An (Cao Lãnh). Lúc nhỏ học trường tiểu học Pháp Việt (cấp sơ học) ở làng Mỹ Trà.

Năm 17 tuổi ông cùng cha xuất dương qua ngã Xiêm La (Thái Lan) đến Trung Quốc rồi sang Nhựt. Tại đây, ông theo học trường Đông Á Đồng Văn. Năm 1908, trong khi đại bộ phận du học sinh trong phong trào bị trục xuất về nước, có một số ít còn lại trốn thóat sang Trung Quốc, trong  đó có ông.

Sau một thời gian ở Trung Quốc, Lê Văn Sao xin được vào làm thủy thủ trên tàu S/S Ville d’Oran chạy trên tuyến đường từ Marseille sang các nước Viễn Đông. Ông đến Pháp vào khoảng năm 1915, liên hệ với các Việt kiều yêu nước có quan hệ với nhóm Phan Chu Trinh.

Năm 1919, ông gia nhập Hội những người Việt Nam yêu nước của Nguyễn Ái Quốc. Là người có nhiều quyết tâm và nhiệt tình trong mọi hoạt động, nên ông được Hội giao nhiều trọng trách và luôn thấy xuất hiện bên cạnh Nguyễn Ái Quốc trong các báo cáo của mật thám. Một vài báo cáo sau đây, giúp ta hình dung phần nào hoạt động của ông trong thời gian ở Pháp:

Báo cáo ngày 10-12-1919:

“...Nguyễn Ái Quốc cùng đi với Lê Văn Sao đến nhà bác sĩ Trinh ở số nhà 47, đường Claude Bernard lúc 18 giờ và ở đó đến 19 giờ 20. Từ nhà bác sĩ Trinh, anh quay về thư viện rồi đến nhà Trần Văn Quốc. Sau đó anh trở về nhà hồi 20 giờ 30” (1*)

Nhà mà báo cáo mật thám đề cập tức là nhà của luật sư Phan Văn Trường, tại số 6, đường Villa des Gobelins, Paris. Có thể thời gian này Lê Văn Sao cùng ở chung với Nguyễn Ái Quốc trong ngôi nhà này.

Báo cáo ngày 16-12- 1919:

“...Một người tên Ai Cam (hay Ac Cam) thợ ảnh ở  Soissons đã đến nhà Nguyễn Ái Quốc, trọ lại mấy ngày. Quốc và Ai Cam ra đi lúc 14 giờ 35 cùng với một phụ nữ An Nam trẻ tuổi...Họ lại đến Công ty Guilleminot ở nhà số 22 đường Chateâudun thì thấy Khánh Ký và Lê Văn Sao ở đó. Hồi 17 giờ 10, Quốc và Ai Cam rời khỏi nhà, mang theo một gói khá to, xuống tàu điện ngầm tại bến Le Poletier để trở về số 6, Gobelins...”  (1**)

Qua các báo cáo của mật thám  cho thấy  Lê văn Sao đóng vai trò khá quan trong Hội những người Việt nam yêu nước, luôn hiện hiện bên cạnh Nguyễn Ái Quốc, trong thời gian Người còn hoạt động ở Pháp (1917-1923).

Lê Văn Sao luôn bị pháp cử nhiều đặc trách theo dõi. Chỉ trong ngày 21-2-1922, mà có tới một báo cáo và một mật thơ của chánh Thanh tra mật thám Marseille gởi về Paris.

Báo cáo ngày 21-2-1922, ghi:

“Lê Văn Sao nấu bếp cho tàu S.S.Ville D‘oran của hảng vận tải Cie Havraice  từ  Madagasca đến cập bến mõm III  Marseille, tàu này sẽ rời cảng Harve ngày 25-2-1922. Y có quen biết nhiều nhóm cộng sản An nam làm thủy thủ. Y được Quốc giao nhiệm vụ liên lạc, mang nhiều bản  yêu sách năm 1919 của Nguyễn Ái Quốc rải ở các bến tàu mà y đến, nói chuyện với ai, y cũng trao bản yêu sách này”.(1***)

Với tư cách là Chánh Thanh tra mật thám Marseille, Josselme đã tổng hợp và báo cáo  cho khâm sứ  Trung Kỳ về hoạt động và các vấn đề liên quan đến Lê Văn Sao:

“ Thưa ông Khâm sứ,

Tôi xin hân hạnh gới đến ông 4 tấm ảnh của một nhóm 6 người Đông Dương.

Người này tên Lê Văn Sao hiện làm bếp trên tàu S.S.Ville D‘oran của hảng vận tải Cie Havraice (“Của người tại cảng Havre”) tàu này vừa từ Madagasca đến bến Marseille, hiện đậu ở cảng Môle III. (Tàu này sẽ đi về hải cảng Harve ngày 25-2 1922). Về người đã ghi trên do Paris chỉ định (tức Lê Văn Sao) xin xem những ghi chú  số 25, 39, 40, 81, 101. Lê Văn Sao là một người mà giới Cộng Sản An nam ai cũng biết vì do công việc di chuyển luôn của anh ta.

Với tư cách là công nhân làm trên các hảng tàu, Nguyễn Ái Quốc đã dùng anh ta làm công tác tuyên truyền ở các thuộc địa, có người An nam. Anh ta đã làm kẻ truyền bá ở những hải cảng, nơi cảng tàu anh ta đi qua. Tại  đây (Marseille) anh ta đã đưa một Bản yêu  sách cho một người.

Tôi thấy cần phải báo cáo ngay tin này để ông biết hầu ông cho theo dõi anh ta ở cảng Havre về những liên lạc ở đây, đồng thời ở Paris khi anh ta trở về đây để báo cáo những công việc đã làm....”(1****)

Lá mật thư trên cho chúng ta thấy rất rõ vai trò của Lê Văn Sao trong Hội trong thời điểm này, ông vừa là người liên lạc thân tín của Nguyễn Ái Quốc, được giao trọng trách mang các chỉ thị, thông tin đến các hội viên; vừa đảm nhận công tác tuyên truyền đường lối chủ trương của Hội đến các Việt Kiều ở các hải cảng mà tàu ông cập bến.

Khoảng năm 1925, Lê Văn Sao về hoạt động ở Trung Quốc và sau năm 1930 thì mất tích. Có thông tin cho rằng, mộ ông hiện nay nằm trong khu vực Hoàng Hoa Cương, nơi có mộ của Liệt sĩ Phạm Hồng Thái ở Quảng Châu (Trung Quốc); song chưa được xác nhận.