PHAN VĂN SỬ
(1910-1982)
Ông Phan Văn Sử sanh năm 1910, tại làng Trung Thành, quận Vũng Liêm, tỉnh Vĩnh Long. Học xong bậc tiểu học ở Vĩnh Long, qua Mỹ Tho học trường trung học Collège de Mytho và đỗ bằng thành chung. Sau đó được gia đình gởi sang Pháp học tại Bordeau và đỗ bằng tú tài, năm 1933 trở về nước.
Là một thanh niên trí thức luôn mang nặng trong lòng nỗi đau đất nước bị nô lệ, đồng bào bị thống khổ lầm than; lại được tiếp nhận những lý tưởng về công bằng, dân chủ, tự do…, Phan Văn Sử sớm căm thù thực dân Pháp và khinh ghét bọn quan lại tay sai. Vì lẽ đó, ông không hợp tác với Pháp mà muốn làm cái gì đó để cứu nước, cứu dân. Theo ông, trước hết phải nâng cao trình độ văn hóa, kiến thức khoa học và lý tưởng chánh trị cho nhân dân.
Theo hướng đó, năm 1934, Phan Văn Sử xin phép lập trường Trung Thành học(1). Trường lúc mới mở chỉ có bậc tiểu học, sau thêm 2 lớp đầu của bậc trung học. Trường Trung Thành là một cơ sở yêu nước, hoạt động hợp pháp trước Cách mạng Tháng Tám - 1945. Nơi đây tập hợp được nhiều trí thức yêu nước, thông qua việc giảng dạy các thầy đã gieo mầm cách mạng cho học sinh.
Cách mạng Tháng Tám - 1945 bùng nổ, thầy và trò của trường đã hồ hởi tham gia mít tinh, biểu tình, khởi nghĩa giành chánh quyền. Nhiều thầy giáo và học sinh của trường thoát ly theo kháng chiến: thầy giáo Nguyễn Duy Khâm, thầy giáo Tốt – là ủy viên Ủy ban Kháng chiến tỉnh Trà Vinh, thầy giáo Nguyễn Viết Khải (Mạc Khải) tham gia Mặt trận Liên Việt tỉnh Vĩnh Long, thầy Hồ Văn Kỉnh làm Chủ tịch quận Nhì. Một số học sinh lên đường đi chiến đấu, sau này trưởng thành như Diệp Phụng Kỳ trở thành sĩ quan Quân đội Nhân dân Việt Nam, Nguyễn Ngọc Diệp, làm Chánh văn phòng Ủy ban Kháng chiến hành chánh Nam Bộ những năm cuối thời chống Pháp.
Phan Văn Sử còn mở rộng quan hệ với nhiều trí thức tiến bộ như Diệp Ngọc Côn – chủ hiệu sách Long Hồ, thầy giáo Nguyễn Văn Hạp ở Phước Hậu, ông Bùi Huy Sắc, chánh lục sự Tòa án tỉnh Vĩnh Long, ông Trần Văn Chiểu và ông Dương Văn Muôn từng du học ở Pháp về.
Từ một trí thức yêu nước, tháng 4-1945 Phan Văn Sử được đứng vào hàng ngũ của Đảng, tham gia chỉ đạo khởi nghĩa giành chánh quyền trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 tại tỉnh lỵ Vĩnh Long. Ông là tổng thư ký Ủy ban Nhân dân tỉnh Vĩnh Long, rồi Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Hành chánh tỉnh (năm 1946).
Từ năm 1951 – 1953, Phan Văn Sử giữ chức vụ Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Hành chánh tỉnh Long Châu Sa. Năm 1954, thực hiện hiệp định Genève, ông được rút lên làm ủy viên, phụ trách khối tập kết Dân chánh Đảng Nam Bộ và tập kết ra Bắc.
Ở miền Bắc, ông được phân công làm nhiệm vụ chống địch cưỡng ép đồng bào công giáo di cư vào Nam, sau đó được chuyển về công tác ở Bộ Ngoại giao.