TẠ THU THÂU
(1906-1945)
Ông Tạ Thu Thâu quê làng Tân Bình, tổng An Phú, quận Thốt Nốt, tỉnh Long Xuyên (nay thuộc huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp). Ông sanh năm 1906 (Bính Ngọ) trong một gia đình thợ mộc rất nghèo, ngay từ nhỏ phải đi chăn vịt giúp gia đình.
Lúc nhỏ ông học ở trường làng; năm 13 tuổi đang học cours Supérieur (lớp Nhứt, tương đương lớp năm ngày nay), ông phải đi dạy thêm để phụ giúp gia đình, rồi thi đậu, được cấp học bổng vào trường Trung học Chasseloup Laubat. Sau khi tốt nghiệp trung học, ông dạy tư tại các trường Nguyễn Xich Hồng, Huỳnh Khương Ninh...cùng với các bạn là Nguyễn Phi Oanh, Phan Văn Hùm...
Năm 1927, ông cùng với Nguyễn Khánh Tòan thành lập tờ báo “Le Nhà quê” làm cơ quan ngôn luận đấu tranh chống thực dân, nhưng chẳng bao lâu báo bị tịch thu và người làm báo bị truy tố. Vào cuối năm này, ông sang Pháp học tại trường Đại học Sorbonne, theo ngành toán học. Tại đây, ông kết thân với một số chiến sĩ thuộc cánh tả Đảng Xã hội Pháp. Đang theo học, thì tại quê nhà thực dân Pháp đàn áp đẫm máu cuộc khởi nghĩa Yên Bái của Việt Nam Quốc Dân Đảng do Nguyễn Thái Học chủ trương. Ông cùng một số sinh viên tiến bộ biểu tình chống chánh phủ Pháp trước điện Élysée. Cuộc biểu tình bị đàn áp, ông và một số sinh viên Việt Nam bị bắt trục xuất khỏi Pháp, vì chúng cho rằng ông hoạt động có liên quan với những người tổ chức cuộc khởi nghĩa Yên Bái.
Năm 1930, ông về đến Sài Gòn, tham gia ngay vào một số tổ chức yêu nước. Cùng với Nguyễn An Ninh, Nguyễn Văn Tạo, Dương Bạch Mai chủ trương các báo La Lutte (Tranh Đấu), La Cloche Fêlée (Chuông Rè) chống thực dân, giành độc lập dân tộc. Ông thường diễn thuyết về các vấn đề triết học, biện chứng pháp ở Hội Trí Dục và Đức Dục (gọi tắt Sampic), thu hút rất nhiều thính giả trí thức và đồng bào yêu nước. Năm 1936, ông ứng cử vào Hội đồng thành phố Sài Gòn nhân danh “ Mặt trận vô sản thống nhứt” cùng với các nhân vật Cộng sản Nguyễn Văn Tạo, Dương Bạch Mai đắc cử vẻ vang. Trong thời gian này, ông cùng một số tổ chức chánh trị yêu nước vận động thành lập “Đông Dương Đại hội” liên hiệp với các lực lượng yêu nước kể cả những người Cộng sản trên mặt trận chống Pháp. Cuối cùng do sự lật lộng của thực dân và các đảng phái tay sai, nên phong trào tan rả. Ông bị Pháp bắt cùng với một số nhà yêu nước khác. Về tư tưởng, ông là người theo chủ nghĩa Mác xít, nhưng có lập trường “tờ-rốt-kít” (đệ tứ Quốc tế) không thống nhứt đường lối của đệ tam Quốc tế Cộng sản của Đảng Cộng sản Đông Dương.
Năm 1943, ông được trả tự do, nhưng bị quản thúc tại Tân Uyên (Biên Hòa). Cách mạng Tháng Tám thành công, trên đường ra Hà Nội, vừa đến Quảng Ngãi, ông bị giết vào cuối năm 1945.